يکشنبه، 21 فروردين 1390
تخمین زمان مطالعه: 7 دقیقه
موارد بیشتر برای شما

ناصر خسرو

ناصر خسرو
(485/ 481 -394 ق)، فیلسوف، متكلم، نویسنده، واعظ و شاعر، متخلص و ملقب به حجت. از آن رو كه اشعارش حاوى پند، اندرز و مطالب حكمت‏آمیز بود موصوف به حكیم، حكیم ناصر یا سیدالحكماء گشت. همچنین نسبت مروزى كه شاعر در «سفرنامه‏ى» خویش به آن اشاره كرده است، به سبب اقامت وى در مرو بوده كه گویا مدتى در آنجا شغل دیوانى داشته است. به آورده‏ى دكتر صفا در «تاریخ ادبیات در ایران»، شهرت علوى براى ناصر خسرو مأخذ درستى ندارد و گویا ناشى از سرگذشت مجعولى است كه براى او نوشته‏اند و به او نسبت داده‏اند كه به پنج واسطه به امام على بن موسى الرضا (ع) مى‏رسد، و یا شاید به سبب علاقه‏ى شدید او به آل على (ع) و اظهار این علاقه در آثار خود، یك نسبت روحانى و معنوى براى او پیدا و مشهور شده باشد و یا اینكه او را با اشخاص دیگرى از قبیل سید محمد ناصر علوى قرن ششم اشتباه كرده باشند. ناصر خسرو از خاندان اعیان و اشراف بلخ بود كه ثروت و املاك زیادى داشتند. در قبادیان بلخ به دنیا آمد. از كودكى به كسب علوم و آداب اسلامى پرداخت. حافظ قرآن بود و در تمام علوم متداول زمان خود از معقول و منقول و به ویژه علوم اوایل و حكمت یونان تسلط داشت. علم كلام و حكمت الهى را به خوبى مى‏دانست. او در ادیان مختلف تتبع مى‏كرد و گفته شده كه مشكلات تورات و انجیل را به فضلاى یهود و نصارى تفهیم مى‏نمود. در جوانى به دربار سلاطین و امرایى چون سلطان محمود و سلطان مسعود غزنوى و سلاجقه راه یافت و به مرتبه‏ى دبیرى رسید. او در اعمال و اموال سلطانى تصرف داشت و به كارهاى دیوانى مشغول بود و عنوان ادیب و دبیر فاضل گرفت و شاه وى را خواجه خطیر خطاب مى‏كرد. به آورده‏ى «ریحانةالادب» و «تذكرةالشعراء»، ناصر خسرو با شیخ ابوالحسن خرقانى (من 425 ق) معاصر و معاشر بود و فنون طریقت را نزد وى فراگرفت و به تهذیب باطن و سیر و سلوك پرداخت. ناصر خسرو بعد از تصرف بلخ به دست سلاجقه در 432 ق به مرو كه تحت حكومت ابوسلیمان جغرى بیگ داوود بود، رفت. وى پس از طى مقامات، در اندیشه‏ى یافتن حقیقت و پس از خوابى كه در 437 ق دیده بود، به سفر پرداخت. در همین سال بار سفر حج بست و با برادر و غلام هندى خود روانه حجاز شد. این مسافرت هفت سال طول كشید. در این سفر چهار بار حج كرد و شمال شرقى و غربى و جنوب غربى و مركز ایران و ممالك و بلاد ارمنستان، آسیاى صغیر، حلب، طرابلس، شام، سوریه، فلسطین، جزیرةالعرب، مصر، قیروان، نوبه و سودان را سیاحت كرد. توقف وى در مصر به سال طول كشید و در این مدت با مبلغان مذهب فاطمى آشنا گشت و نفوذ سخن آنان بخصوص المؤید داعى الدعاة شیرازى و آمادگى روحى خود ناصر خسرو موجب گرویدن او به مذهب اسماعیلى شد. بعد به خدمت مستنصر باللَّه ابوتمیم معد بن على (487 -427 ق) رسید و بعد از طى مراحل و مدارج، مرتبه‏ى حجت یافت و از طرف امام فاطمیان به مقام حجت جزیره‏ى خراسان انتخاب و مأمور نشر مذهب اسماعیلى و ریاست باطنیه‏ى آن سامان گردید. در شرح حال ناصر خسرو، در كتاب «شرح سى قصیده» كه به اهتمام دكتر مهدى محقق انتشار یافته و همچنین در اولین پیوست «تحلیل اشعار ناصر خسرو» آمده است: در معرةالنعمان با شاعر و فیلسوف نابیناى عرب، ابوالعلاء معرى، كه متهم به الحاد و زندقه بود ملاقات كرد و در سمنان در محضر درس على نسائى حاضر شد. وى همچنین در تبریز با قطران تبریزى و در قاین با ابومنصور محمد بن دوست ملاقات كرد. عاقبت به تهمت بد دینى و الحاد و نیز قرمطى و رافضى بودن، مجبور به ترك وطن شد. بعد از سالها سرگردانى در مازندران و نیشابور و بلخ عاقبت در حدود شصت یا شصت و سه سالگى، بین 453 تا 456 ق و به گفته‏ى بعضى در 461 ق به یمگان از اعمال بدخشان رفت و به نشر دعوت و ابلاغ رسالت خود پرداخت. او سرانجام در همان شهر درگذشت و به خاك سپرده شد. در مورد سال مرگ وى اختلافاتى وجود دارد. به آورده‏ى صاحب «سخن و سخنوران»، مؤلف كتاب «بیان الادیان»، ناصر خسرو را معاصر خود مى‏داند كه قبل از تألیف آن كتاب (485 ق) وفات یافته است. ناصر خسرو از قصیده‏سرایان درجه اول زبان فارسى ایران بود و به زبان عربى نیز شعر مى‏سرود.از خصوصیات برجسته‏ى شعر ناصر خسرو این است كه هرگز «دیوان» خویش را به مدح شاهان و امیران معاصر خویش نیالوده و آنچه را ستوده و در شعر خود آورده، همه چیزهایى است كه وى از نظر اجتماعى و مذهبى به آنها ایمان داشته است. آثار منسوب به وى: «سر اسرار»، در تسخیر كواكب؛ « اكسیر اعظم»، در منطق؛ «قانون اعظم»، در علوم غریبه؛ «سعادت‏نامه»، سیصد بیت، در پند و حكمت؛ «روشنایى‏نامه»، در وعظ و پند و حكمت؛ «كنزالحقایق»؛ «تفسیر قرآن»؛ «دستور اعظم». از آثار وى: «زادالمسافرین» یا «زادالمسافر»، در كلام؛ «وجه دین»؛ «جامع‏الحكمتین»؛ «خوان الاخوان»؛ «گشایش و رهایش»؛ «سفرنامه»؛ «بستان العقول»؛ «دلیل المتحیرین»؛ «لسان‏العالم»؛ «دیوان» شعر.[1] حكیم ابومعین ناصر بن خسرو قبادیانى بلخى (394 ه.ق- 481 ه.ق) ملقب به «حجت» از حكما و متكلمین اسلام. در قبادیان از حوالى بلخ تولد یافت. از اوان جوانى به تحصیل علوم و فضائل و تحقیق ادیان و عقاید و مطالعه‏ى اشعار شعراى ایران و عرب پرداخت. در دوره‏ى جوانى به دربار محمود و مسعود غزنوى راه یافت. بعد از غلبه‏ى سلاجقه بر بلخ به مرو به دربار چغرى‏بیگ رفت و تقرب یافت و به خدمت دیوانى گماشته شد. در سال 437 ه. خوابى دید و به قول خود ناگهان از خواب گران چهل ساله بیدار شد، كارهاى دیوانى و ادارى را رها كرده و به جهانگردى و سیر آفاق و انفس پرداخت و در سفر هفت ساله‏ى خود حجاز، آسیاى صغیر، سوریه و مصر را دید. وى در ابتدا مذهب حنفى داشت؛ در مصر با اسماعیلیان فاطمى روابطى پیدا كرد و پیرو مذهب آنان گردید و از دعاة سرسخت اسماعیلیه شد و «حجت» زمین خراسان گردید. ناصرخسرو در مراجعت از این سفر به بلخ رفت و آشكارا شروع به تبلیغ عقاید اسماعیلى كرد لیكن با مخالفت فقهاى متعصب سنى مواجه گردید و امراى سلجوقى درصدد كشتن او برآمدند. وى بالاخره به یمكان بدخشان گریخت و در آنجا عزلت جست و پس از عمرى طولانى و آوارگى و آزار و رنجى كه در آخر عمر از متعصبین و سایر مردم روزگار خود دید در یمكان وفات یافت. از آثار وى یكى «سفرنامه» اوست كه بعد از مراجعت از سفر هفت ساله‏ى خود در 444 ه.ق تألیف كرد، و دیگر زادالمسافرین كه یادگار دوره‏ى آوارگى او بعد از مراجعت از سفر در خراسان و مازندران و طبرستان است، آثار مهم دیگر او عبارتند از «وجه دین»، «خوان اخوان»، «دلیل‏المتحیرین»، «روشنائى‏نامه»، «دیوان اشعار». مقدار ابیات دیوان او را تا سى‏هزار بیت نوشته‏اند، ولى آنچه اكنون در دست است حدود یازده هزار بیت است.


نظرات کاربران
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
موارد بیشتر برای شما
جام کپی را به چلسی دادند جام اصلی را به ترامپ!
play_arrow
جام کپی را به چلسی دادند جام اصلی را به ترامپ!
لحظه حمله رژیم صهیونی به میدان قدس تجریش از نمای دوربین یک مغازه
play_arrow
لحظه حمله رژیم صهیونی به میدان قدس تجریش از نمای دوربین یک مغازه
روایت میلاد حاتمی از حملۀ اسرائیل به زندان اوین
play_arrow
روایت میلاد حاتمی از حملۀ اسرائیل به زندان اوین
دستگیری ۷۰ مدعی فروش سوالات کنکور
play_arrow
دستگیری ۷۰ مدعی فروش سوالات کنکور
واکنش تند عالم اهل‌سنت به تهدید رهبر معظم انقلاب
play_arrow
واکنش تند عالم اهل‌سنت به تهدید رهبر معظم انقلاب
بازدید سرلشکر موسوی از مجموعه هوافضای سپاه
play_arrow
بازدید سرلشکر موسوی از مجموعه هوافضای سپاه
علیرضا فغانی: من روستازاده بودم و در جنوب شهر تهران بزرگ شدم
play_arrow
علیرضا فغانی: من روستازاده بودم و در جنوب شهر تهران بزرگ شدم
حمله جدید ترامپ به جو: بخاطر بایدن احمق ...
play_arrow
حمله جدید ترامپ به جو: بخاطر بایدن احمق ...
جواب ترامپ به سوال یک خبرنگار: چرا به پوتین ۵۰ روز دیگر فرصت می‌دهید؟
play_arrow
جواب ترامپ به سوال یک خبرنگار: چرا به پوتین ۵۰ روز دیگر فرصت می‌دهید؟
مایک پمپئو روسیه را به حمله نظامی آمریکا تهدید می‌کند؟
play_arrow
مایک پمپئو روسیه را به حمله نظامی آمریکا تهدید می‌کند؟
ادعای بلینکن: تهران قبل از حمله اسرائیل با غنی‌سازی زیر یک درصد موافقت کرده بود
play_arrow
ادعای بلینکن: تهران قبل از حمله اسرائیل با غنی‌سازی زیر یک درصد موافقت کرده بود
اولین کلاه‌برداری تاریخ چطور بود؟
play_arrow
اولین کلاه‌برداری تاریخ چطور بود؟
مکانیسم ماشه چیست و چطور اجرا می‌شود؟
play_arrow
مکانیسم ماشه چیست و چطور اجرا می‌شود؟
اهمیت شهید حاجی زاده به مسائل امنیتی حتی در منزل
play_arrow
اهمیت شهید حاجی زاده به مسائل امنیتی حتی در منزل
چرت‌ زدن ترامپ در اجلاس انرژی
play_arrow
چرت‌ زدن ترامپ در اجلاس انرژی