پرسش :
سورههاى قرآن به دست چه كسى و بر اساس چه معيارى، نامگذارى شده است؟
پاسخ :
برخى از مفسران در رابطه با نامگذارى سورههاى قرآنى، معيارهاى زير را ارائه دادهاند:
1. نام سوره گاهى با عنوانى كه در آن سوره واقع شده يا با موضوعى كه در آن سوره از آن بحث شده، انتخاب مىشود. براى مثال: نامگذارى سوره «نساء» به اعتبار بيان احكام زنان، سوره «مائده» به لحاظ سخن رفتن از مائده آسمانى، سوره «انعام» به جهت سخن از چهار پايان، سوره «نحل» به علت تكيه بر زنبور عسل و سوره «نمل» به جهت به ميان آمدن نام مورچگان در آن است.
در قرآنهاى قديمى، ابتداى سوره مىنويسند: «سورةٌ تُذكر فيها البقرة» «سورهاى كه در آن گاو ذكر مىگردد» و «سورةٌ يذكر فيها آل عمران» «سورهاى كه در آن از آل عمران سخن به ميان مىآيد».
2. گاهى جملهاى از اول سوره را معرف و نام آن سوره قرار مىدهند، چنان كه گفته مىشود: سوره «اقرا بسم ربك»، «انا انزلناه»، «لم يكن» و نظاير آنها.
3. گاهى با وصفى كه سوره دارد، به معرفى آن مىپردازند. براى مثال سوره حمد به مناسبت اينكه در اول قرآن آمده، «فاتحة الكتاب» و به مناسبت هفت آيه بودنش «سبع المثانى» ناميده مىشود و يا سوره «قل هوالله» به لحاظ اينكه مشتمل بر توحيد خالص است «سوره اخلاص» ناميده مىشود.
4. گاهى تسميه سوره به لحاظ نوع حروف مقطعه موجود در آن است مانند: سوره ق، ص، حم، عسق و.
حاصل سخن اينكه اين عمل به صورت طبيعى، شكل گرفته و نمىتوان گفت به دستور رسول اكرمصلى الله عليه وآله بوده است. به همين دليل بسيارى از سورهها، بيش از يك اسم دارند مانند بقره، آل عمران، نحل، توبه، غاشيه و(1)(2).
اما براساس نظريه ديگرى- كه نامگذارى را توقيفى مىداند هر سورهاى در قرآن كريم، هم زمان با حيات رسول اكرمصلى الله عليه وآله داراى نام و عنوان يا نامها و عناوينى است كه از طريق وحى معين و مشخص شده بود.
در نظريه سومى علاوه بر معين بودن اسامى سورهها در زمان حيات پيامبرصلى الله عليه وآله پس از وفات آن حضرت نيز هر سورهاى حتى بسيارى از آيات به جهت خصوصيات و مزايا و يا جهت مشتمل شدنشان بر موضوع خاصى داراى عناوين و اسامى ديگرى از جانب علما گرديد(3)(4).
پىنوشت
(1) ر. ك:
(2) الف. محمد حسين طباطبايى، قرآن در اسلام، ص 218،) انتشارات دارالكتب الاسلاميه (ب. زركشى، البرهان فى علوم القرآن، ج 1 ص 339،) انتشارات دارالكتب العلميه (.
(3) ر. ك:
(4) الف. سيد محمد باقر حجتى، پژوهشى در تاريخ قرآن كريم،) تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1376، چاپ دوازدهم (، ص 98 ب. محمد هادى معرفت، تاريخ قرآن،) تهران، سمت، 1357، چاپ اول (، ص 77
برخى از مفسران در رابطه با نامگذارى سورههاى قرآنى، معيارهاى زير را ارائه دادهاند:
1. نام سوره گاهى با عنوانى كه در آن سوره واقع شده يا با موضوعى كه در آن سوره از آن بحث شده، انتخاب مىشود. براى مثال: نامگذارى سوره «نساء» به اعتبار بيان احكام زنان، سوره «مائده» به لحاظ سخن رفتن از مائده آسمانى، سوره «انعام» به جهت سخن از چهار پايان، سوره «نحل» به علت تكيه بر زنبور عسل و سوره «نمل» به جهت به ميان آمدن نام مورچگان در آن است.
در قرآنهاى قديمى، ابتداى سوره مىنويسند: «سورةٌ تُذكر فيها البقرة» «سورهاى كه در آن گاو ذكر مىگردد» و «سورةٌ يذكر فيها آل عمران» «سورهاى كه در آن از آل عمران سخن به ميان مىآيد».
2. گاهى جملهاى از اول سوره را معرف و نام آن سوره قرار مىدهند، چنان كه گفته مىشود: سوره «اقرا بسم ربك»، «انا انزلناه»، «لم يكن» و نظاير آنها.
3. گاهى با وصفى كه سوره دارد، به معرفى آن مىپردازند. براى مثال سوره حمد به مناسبت اينكه در اول قرآن آمده، «فاتحة الكتاب» و به مناسبت هفت آيه بودنش «سبع المثانى» ناميده مىشود و يا سوره «قل هوالله» به لحاظ اينكه مشتمل بر توحيد خالص است «سوره اخلاص» ناميده مىشود.
4. گاهى تسميه سوره به لحاظ نوع حروف مقطعه موجود در آن است مانند: سوره ق، ص، حم، عسق و.
حاصل سخن اينكه اين عمل به صورت طبيعى، شكل گرفته و نمىتوان گفت به دستور رسول اكرمصلى الله عليه وآله بوده است. به همين دليل بسيارى از سورهها، بيش از يك اسم دارند مانند بقره، آل عمران، نحل، توبه، غاشيه و(1)(2).
اما براساس نظريه ديگرى- كه نامگذارى را توقيفى مىداند هر سورهاى در قرآن كريم، هم زمان با حيات رسول اكرمصلى الله عليه وآله داراى نام و عنوان يا نامها و عناوينى است كه از طريق وحى معين و مشخص شده بود.
در نظريه سومى علاوه بر معين بودن اسامى سورهها در زمان حيات پيامبرصلى الله عليه وآله پس از وفات آن حضرت نيز هر سورهاى حتى بسيارى از آيات به جهت خصوصيات و مزايا و يا جهت مشتمل شدنشان بر موضوع خاصى داراى عناوين و اسامى ديگرى از جانب علما گرديد(3)(4).
پىنوشت
(1) ر. ك:
(2) الف. محمد حسين طباطبايى، قرآن در اسلام، ص 218،) انتشارات دارالكتب الاسلاميه (ب. زركشى، البرهان فى علوم القرآن، ج 1 ص 339،) انتشارات دارالكتب العلميه (.
(3) ر. ك:
(4) الف. سيد محمد باقر حجتى، پژوهشى در تاريخ قرآن كريم،) تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1376، چاپ دوازدهم (، ص 98 ب. محمد هادى معرفت، تاريخ قرآن،) تهران، سمت، 1357، چاپ اول (، ص 77
