شمه اي از اخلاق معاشرت

ديد و بازديد
 

آنچه روحيه ها را شاداب و زندگي ها را با صفا مي سازد، «ديدار» است. چه ديدارهاي دوستانه، چه خويشاوندانه! به ويژه اگر در ديدارها، سخنان دلنشين گفته شود و خاطرات شيرين و همفکري در مسير گشايش مشکلات.
«زيارت» برادران ديني رفتن و «ديدار مؤمنان» مورد سفارش اولياء دين است، هم کدورت ها را مي زدايد، هم نشاط مي آورد و هم خدا و رسول را خوشحال مي سازد؛ و چه کار نيکي بهتر از اين؟...
بجاست که اين گونه ديدارها به خاطر خدا و با انگيزه ي خلوص و عمل به سنت دين باشد، نه روي طمع هاي دنيو ي و انگيزه هاي مادي و ...
امام صادق (عليه السلام) به اصحاب خويش سفارش مي فرمود:
«تزاوروا و تلاقوا و تذاکر و امرنا و احيوه»
به ديدار و ملاقات يکديگر برويد و «امر» ما را ياد کنيد و به ياد هم آريد و آن را زنده نگه داريد. اين حديث، محتواي سازنده و تربيتي و جهت دار و هدفدار بودن ديدارها را تبيين مي کند.
«ما زار مسلم اخاه المسلم في الله و لله الا ناداه الله عزوجل: ايها الزائر طبت و طابت لک الجنه»
هيچ مسلماني برادر ديني اش را در راه خدا و براي خدا زيارت نمي کند، مگر آنکه خداي متعالي به او ندا مي دهد: اي ديدار کننده! خوش به حالت، بهشت براي تو سزاوار و گوارا باد!

ديدار حضوري
 

برخي به هر دليل، عيادت و زيارت و احوالپرسي شان «غير حضوري» است. مي کوشند تا از طريق اين و آن، يا از راه تلفن و نامه احوالپرسي کنند و تماس داشته باشند. گر چه از اين رهگذر، «کسب اطلاع» مي توان کرد؛ ولي ديدار روياروي و نشست و گفتگوي چهره به چهره حلاوت و برکتي ديگر دارد.

ديدار کريمانه
 

چه خوب که در ديدارها، قصد قربت کنيد و اينها را به حساب، خدا بگذاريد. اگر معامله و سود هم مي کنيد، با خدا سود کنيد، تا اجر ببريد. نگوييد: من چند بار رفته ام، آنها نيامده اند، نوبتي هم که باشد، حالا نوبت آنهاست ...
در بهره وري از ثواب و پاداش الهي که نبايد اين گونه محاسبات را به ميان کشيد. درست است که «ديدي»، «بازديدي» دارد و هر سلامي ، عليکي و هر نامه اي جوابي ! ولي گاهي هم بايد کريمانه و بزگوارانه برخورد کرد. ديدار مؤمن، ديدار خداست و چقدر ثواب دارد. در حديث قدسي آمده است که خداوند مي فرمايد :
«ايما مسلم زار مسلما فليس اياه زار، اياي زار و ثوابه علي الجنه»
هر مسلماني که به ديدار مسلماني برود، او را نه ، بلکه مرا زيارت کرده است و پاداش او بر عهده ي من بهشت است. چه چيزي بالاتر از اين؟ ديدار مؤمن همپاي ديدار خدا !

مهمان، برکت خانه
 

بعضي، از مهمان گريزانند. برخي هم مهمان دوستند. هر کدام هم نشان دهنده ي خصلت دروني افراد است. حضرت علي (عليه السلام) را اندوهگين ديدند. پرسيدند: يا علي! سبب اندوه شما چيست؟ فرمود: «يک هفته است که مهماني برايم نيامده است! ...»

موارد مهماني
 

از توصيه هاي حضرت رسول به اميرالمؤمنين يک هم اين بود:
«يا علي لا وليمه الا في خمس في عرس او خرس او عذار او وکار او رکاز»
يا علي! جز در اين پنج مورد، وليمه اي (اطعام و مهماني دادن) نيست: ازدواج و عروسي، تولدنوزاد، ختنه کردن کودک، ساختن يا خريدن خانه ، بازگشت از سفر حج

پرهيز ار اسراف و ريا
 

هر عمل خير و شايسته اي، گاهي دچار برخي آفت ها مي شود. با همه ي ستايشي که از پذيرايي شايسته از مهمان شده، اگر جنبه ي تعادل رعايت نشود و به مرز اسراف و ولخرجيهايي برسد که اغلب، روي چشم و هم چشمي است، يا ريشه در خودنمايي و تفاخر دارد، ناپسند است و همين کار مقدس و خداپسند از قداست و محبوبيت نزد خدا مي افتد.
اطعام با همه ي ارزشي که دارد، آن جاست که «في الله» و «لله» باشد و به قصد سير کردن شکمي گرسنه يا شاد کردن برادري مؤمن يا تقويت رابطه هاي خويشاوند ي و صله ي رحم باشد ..
درست است که از نعمت الهي بايد بهره گرفت، اما با حفظ حد و مرز ارزشي آن و فراتر نرفتن از مرز اعتدال، و انجام دادن آن کار به صورتي خردمندانه و شرع پسند و عرف پذير!
امام حسن مجتبي (عليه السلام) مهمانخانه اي در منزل داشت که به طور معمول، از طبقات مختلف، به ويژه افراد غريب و بي خانه و بينوا و مسافران و يتيمان و محرومان، پيوسته از آن بهره مند مي شدند.
براي کريمان بلند همت، «اطعام» لذتي بيش از اطعام خوردن دارد و حظ روحي آنان از اين رهگذر است.

مزاحمت
 

تعجب نکنيد اگر به جاي طرح يک موضوع ارزشي و مثبت، از يک رفتار منفي و ضد ارزش به نام «مزاحمت» بحث مي کنيم؛ چرا که توجه به نقاط ضعف اخلاقي و پرهيز از آنها نيز، به اندازه ي همان نقاط قوت و فضايل، کارساز است.
در معاشرت ها، هيچ عاملي به اندازه ي خدمت و ياري، جلب کننده ي دلها و محبت ها نيست . هيچ عاملي هم به اندازه ي آزار و زحمت و آسيب رساني، رشته هاي دوستي و علقه هاي مودت را از هم نمي گسلد.
اين، طبيعت دلهاست که اسير محبت مي شود و گريزان از دشمني و بدخواهي. زندگي، جرياني از حوادث گذران است. انسانها نيز نقش اصلي اين حوادث را ايفا مي کنند. هر چه بي دردسر تر و بي مانع تر باشد، دلها شادتر و اميدها به زندگي افزونتر است.
برعکس، هر چه تصادم و تزاحم منافع و سلب آزادي ها از هم و ايجاد زحمت و مزاحمت براي هم فراهم شود. به همان مقياس ، رابطه ها تيره تر، دلها جدا تر از يکديگر، ديدها نسبت به هم منفي تر و زندگي ها به رنج و يأس و سرخوردگي ها نزديک تر و آميخته تر خواهد بود.

مزاحمت چيست؟
 

حتماً افرادي را مي شناسيد که وجودشان، رفتارشان و زبانشان، براي شما دردسر توليد مي کند و شما از دست و زبان آنان آسوده نيستيد.
آسايش در محيط کار و خانه، خواسته ي هر انسان است .
آنکه آسايش ديگران را به هم بزند، «مزاحم» است. به تعبير ديگر مي توان گفت: مزاحم، از دايره ي اسلام بيرون است. اين کلام صاحب شريعت و رسالت محمد (صلي الله عليه و اله) است، آنجا که به اصحاب خويش فرمود:
«الا انبئکم من المسلم ؟ من سلم المسلمون من يده و لسانه»؛ آيا شما را خبر دهم که «مسلمان» کيست؟ مسلمان کسي است که مسلمانان از دست و زبانش آسوده باشند.
- صداي راديو، ضبط و بلند گو را در مراسم شادي و عزا و جشن و سوگواري تا حدي بلند کردن که سلب آسايش از ديگران کند. مساجدي که بلندگوهاي خود را در مجالس ختم يا شبهاي رمضان و محرم تا دير وقت، به بيرون از مسجد وصل مي کنند و همسايگان را از دين و مسجد و عزاداري بيزار مي کنند. مسئولند. فقهاي بزرگوار نيز در پاسخ به استفتا از اين گونه مزاحمتها، از آن نهي کرده اند.
- دير وقت، براي شب نشيني و مهماني رفتن.
- مزاحمتهاي تلفني براي ديگران و بي جهت تماس گرفتن، يا گوشي و تلفن را به عنوان سرگرمي و بازي در اختيار کودکان گذاشتن.
- در گرما يا سرما، بدون آمادگي صاحبخانه، به مهماني و عيادت و زيارت ديگران رفتن.
اميرالمؤمنين (عليه السلام) در اين زمينه چنين است:
«المومن نفسه منه في تعب و الناس منه في راحه»
خدا را بر آن بنده بخشايش است
که خلق از وجودش در آسايش است
(اخلاق معاشرت اثر استاد جواد محدثي)
منبع: ويژه نامه ارمغان بهار محمدي
/خ