آسیب ها و تهدید های استفاده از تلفن همراه
. مضرات پزشكی تلفن همراه برای كودكان و افراد زیر 12 سال و رابطه امواج الكترومغناطیس ناشی از گوشی‌ها با بروز تومور مغزی تقریبا اثبات شده است. بر این اساس در كشورهایی نظیر فرانسه كه در این زمینه پیشگام محسوب می‌شود زمزمه‌هایی مبنی بر ممنوعیت استفاده از تلفن همراه برای كودكان و تبلیغات رسانه‌ای در این حوزه به گوش می‌رسد. نتیجه برخی تحقیقات نیز استفاده از تلفن همراه را برای افراد زیر 20 سال یكی از دلایل بروز آسیب‌های جدی در بخش‌های مربوط به شنوایی و بینایی مغز معرفی میكند
اعتیاد از نوعی دیگر ، آسیب شناسی موبایل
امروز تلفن همراه به عنوان یكی از مظاهر فناوری ارتباطی نوین در زندگی فردی و اجتماعی بشر جایگاهی قدرتمند دارد و جزو لاینفك مناسبات روزمره محسوب می‌شود به طوری كه می‌توان ادعا كرد برای بسیاری از افراد زندگی بدون آن امكانپذیر نیست یا دست‌كم مطلوبیتی ندارد.
نفوذ كاربردهای تلفن همراه در شئون زندگی پدیده‌ای جهانی است و در جامعه ما با وجود فروكش كردن تب اولیه استفاده از آن، مقبولیتش به حدی رسیده كه مضرات جدی و اساسی این فناوری مدرن را مخفی و نادیده نگه می‌دارد ، مضراتی كه در حوزه‌های متنوع اجتماعی، فرهنگی، رفتاری، روان‌شناسی، پزشكی، قانونی، جزایی و ... به آسیب‌زایی می‌پردازد و با كمی دقت و موشكافی می‌توان به دامنه تاثیر نامطلوب آن پی برد.
در حقیقت از یك دیدگاه آسیب‌شناسانه می‌توان تلفن همراه را یك منبع بزرگ برای تولید نارسایی‌ها و معضلاتی دانست كه آشكارا یا پنهان در مناسبات زندگی كاربران نفوذ كرده است.
تحقیقات اخیر كه در این حوزه صورت می‌گیرد و اخبار ناخوشایندی كه گاه و بیگاه درباره مضرات پزشكی و رفتاری تلفن همراه از گوشه و كنار جهان به گوش می‌رسد، بازبینی و نگرش دوباره برای استفاده از این وسیله پركاربرد و عادی شده را ضروری می‌سازد و مجموعه كاربران، ارائه‌كنندگان خدمات و قانونگذاران و دولت‌ها را در معرض اقدامات پیشگیرانه قرار می‌دهد كه پیش از هر چیز به شناخت ماهیت انواع و اقسام آسیب‌ها و دامنه نفوذ آنها نیاز دارد. در این نوشتار به آسیب‌شناسی استفاده از تلفن همراه در میان عموم و نگرانی‌های موجود در این حوزه پرداخته‌ایم.
كاهش مهارت‌های ارتباطی
فروكش كردن تب تلفن همراه در جامعه ما به معنای كاهش استفاده ازآن نیست، بلكه ریشه چنین تصوری را باید در عادت كردن‌ها و عادی شدن‌ها جستجو كرد. استفاده ازتلفن در مقطعی از زمان شیوه‌ای برای پز دادن و نوعی مد محسوب می شد و بالطبع رفتاری برجسته و به‌قول معروف توی چشم بود؛ اما كاربرد عمومی آن میان اقشار مختلف تلفن همراه را از یك وسیله تجملی و شاخص به ابزاری كارآمد و ضروری برای امور روزمره تبدیل كرد.
جنبه‌های مدگونه و نوآورانه آن را هم باید صرفا در مدل‌های جدید گوشی‌های تلفن همراه و برخی كاربردهای پیشرفته آن جستجو كرد كه بتدریج در اختیار كاربران قرار می‌گیرد؛ اما قضیه به همین جا ختم نمی‌شود.
تلفن همراه امروزه به بخشی از هویت افراد تبدیل شده است، بویژه نوجوانان و جوان‌ترها كه شخصی و خصوصی بودن خط تماس و محتویات حافظه گوشی را نمادی از استقلال تلقی می‌كنند و مایه به رخ كشیدن اطلاعات متنوع متنی، تصویری، صوتی و ... به دیگران می‌پندارند. در حقیقت گوشی تلفن همراه آرشیوی قوی و منحصر به فرد است كه دانسته‌ها، توانایی ارتباطی و دسترسی فرد را به اطلاعات به روز آشكار میكند و در هر جمع و محفلی فرصت مناسب برای ابراز وجود و خودنمایی در اختیار صاحبش قرار می‌دهد.
در حالی كه این هویت كاذب معمولا به شخصیت فرد بستگی ندارد و نتیجه قرار گرفتن وی در معرض امواج مهارگسیخته انتقال اطلاعات دیجیتالی و موبایلی محسوب می‌شود كه محتویات آنها اغلب با عرف و اخلاق جامعه هم ناسازگاری دارد.
هویت كاذبی كه از تلفن همراه ناشی می‌شود، حتی به شماره خط‌ها نیز كشیده شده و سال‌هاست كه در جامعه ما فلان پیش‌شماره به فلان قشر اختصاص دارد و مفاهیمی را القاء میكند كه مطلوبیت یا عدم مطلوبیت آن بر قیمت خطوط تماس نیز تاثیری چشمگیر و پذیرفته شده دارد.
در این حوزه، برخی مزایای استفاده از تلفن همراه و دلایل شیوع آن نیز قابل تامل است. دسترسی سریع به دوستان آشكار و پنهان، قابلیت مخفی نگهداشتن اطلاعات، بهره‌مندی از سرویس پیام كوتاه برای مخفیكاری بیشتر و دسترسی آسان به انواع بازی‌ها و شیوه‌های انتقال فایل‌های صوتی و تصویری مزایایی هستند كه برای هر كاربری فریبنده و مطلوب به نظر می‌رسد؛ اما با كمی دقت می‌توان دریافت این ویژگی‌ها شرایط بهتری برای سوءاستفاده و ایجاد و اشاعه ناهنجاری‌های رفتاری و شخصیتی پدید می‌آورد.
در این ویژگی‌ها زندگی دوگانه‌ای را برای كاربر رقم می‌زند و در صورتی كه نوجوان یا جوان باشد، تاثیر‌پذیر هویتی پر از تعلیق برایش پدید می‌آورد. اگر چه انتقال اطلاعات امری مطلوب محسوب می‌شود، اما نمی‌توان نقش محدودیت‌های منطقی برای كودكان و نوجوانان را نادیده گرفت؛ در حالی كه انتقال اطلاعات از طریق تلفن همراه تقریبا هیچ محدودیتی نمی‌شناسد و قابلیت‌های فنی دیگری نظیر درگاه مادون قرمز، بلوتوث، پیام تصویری و ... كه در گوشی‌ها تعبیه شده‌اند، اندیشه ایجاد با اعمال هر محدودیتی را عقیم می‌سازد. در چنین شرایطی افراد در معرض اطلاعاتی قرار می‌گیرند كه قدرت تشخیص خوب و بد آن را ندارند یا در حالتی عمومی‌تر حداقل با اخلاق فردی و اجتماعی ناسازگار است.
در جریان این تبادل اطلاعات فراگیر كه مانند موجی جامعه را درگیر میكند كودكان و نوجوانان بیش از دیگران در معرض آسیب قرار دارند و بالطبع اطلاعات نامناسبی دریافت می‌كنند كه نظام ارزشی رو به شكل گیری آنان را مخدوش میكند.
به همین دلیل است كه بزرگسالان و سالمندان تنها به جنبه ارتباطی گوشی‌های تلفن همراه توجه دارند و انواع ساده و قدیمی آن را تهیه می‌كنند و در مقابل، جوان‌ترها و نوجوانان به انواع جدیدی توجه دارند كه قابلیت‌های ارتباطی و اطلاعاتی ویژه‌ای در اختیارشان می‌گذارند و البته گذاشتن قفل و رمز ورود هر گوشی تلفن همراه در میان كاربران كم‌سن و سال رایج‌تر است.
شیوه ارتباطات با تلفن همراه موضوع دیگری است كه دكتر هادی فراهانی، جامعه‌شناس و كارشناس علوم ارتباطات درباره آن توضیح می‌دهد: برقراری ارتباطات پنهانی و غیرمستقیم از اعتماد به نفس افراد می‌كاهد و مهارت‌های ارتباطی آنان را برای زندگی و حضور در محیط‌های جمعی ضعیف میكند.
در فرهنگ ما مرسوم است هر حرفی را كه نمی‌توان رودررو و به صورت حضوری به دیگری گفت از طریق تماس تلفنی بیان می‌شود. این یك ضعف فرهنگی است كه سهولت و فراگیری استفاده از تلفن همراه بر شدت آن می‌افزاید. صحبت با تلفن همراه در مكان‌های عمومی آسیب دیگری است كه طبق آخرین پژوهش‌ها بیش از 90 درصد افراد از آزارهای آن اظهار نارضایتی كرده‌اند.
صدای زنگ نامناسب، جواب ندادن به تماس‌ها، صحبت یكباره و با صدای بلند و ... اغلب رنجش دیگران را موجب می‌شود و در قالب یك ناهنجاری رفتاری قابل بحث و بررسی است. استفاده بیش از اندازه و غیرضروری از تلفن همراه برای كاربر استرس و پریشانی ذهنی پدید می‌آورد.
این اختلالات به حدی است كه نوعی بیماری روانی و عصبی براساس آن تعریف شده است و فرد مبتلا در طول روز چندین بار احساس میكند گوشی تلفن همراهش زنگ می‌خورد. پژوهش ها نشان می‌دهد حداقل دوسوم كاربران به این نوع تیك عصبی دچارند و بیش از 70 درصد كاربران مبتلا آن را تجربه‌ای تلخ و حالتی ناخوشایند توصیف می‌كنند. ارسال بیش از اندازه پیام كوتاه نیز نوعی وسواس و اختلال ذهنی به دنبال دارد كه متاسفانه نزد كاربران نوجوان ایرانی بسیار رایج است.
معتاد نشوید
بسیاری از محققان معتقدند استفاده بیش از اندازه از تلفن همراه در ذهن و اعصاب كاربران نوعی اعتیاد پدید می‌آورد كه درست مانند اعتیاد به مواد مخدر، الكل، پرخوری، رابطه غیراخلاقی، بازی‌های رایانه‌ای، اینترنت و ... مخرب است. اعتیاد به استفاده از تلفن همراه در حقیقت تمایل شدید به رفتاری است كه انجام می‌گیرد و احساسی كه پس و پیش از آن به فرد دست می‌دهد.
معتادان به استفاده از تلفن همراه از دوستان و خانواده فاصله می‌گیرند، انزواطلب می‌شوند، اولویت‌های سنی و اجتماعی نظیر تحصیل و اشتغال را پس می‌زنند، هنگامی كه تلفن همراه در دسترس‌شان نیست به آن فكر می‌كنند و از دوری‌اش رنج می‌برند.
خاموش بودن تلفن همراه در افراد معتاد تحمل‌ناپذیر است و موجب می‌شود حتی هنگام خواب یا در مواقع خاصی كه گوشی تلفن همراه را خاموش می‌كنند یا در حالت سكوت قرار می‌دهند به استرس و دلشوره دچار شوند. فرد معتاد نمی‌تواند ازگوشی تلفن همراه خود دور بماند و از هر ترفندی برای استفاده دائمی از آن بهره می‌جوید. این نوع اعتیاد از علاقه و وابستگی فراتر میرود و به نوعی جنون در دسترس بودن تبدیل می‌شود.
امروزه وضعیت استفاده از تلفن همراه در مدارس جامعه، از وجود چنین اعتیادی در میان قشر نوجوان و محصل حكایت میكند. ورود گوشی به مدارس ممنوع است، اما بسیاری از دانش‌آموزان سر كلاس درس گوشی خود را همراه دارند و حتی برای یكدیگر یا دوستان و آشنایان پیامك می‌فرستند.
در حقیقت بعید است كسی با تلفن همراه دوست یا آشنای محصلش تماس بگیرد و متوجه شود، گوشی‌اش را در خانه گذاشته و به مدرسه رفته است! پریشانی ذهنی ناشی از اعتیاد به تلفن همراه به گونه‌ای است كه برای فرد استرس دائمی به ارمغان می‌آورد و چنان كه می‌دانیم، استرس ما در دردها و بیماری‌هاست.
علاوه بر آن فرد معتاد از اعتیاد نامعقولش آگاهی می‌یابد و در مقابل اتهام اعتیاد و وابستگی شدید رفتاری به احساس شرم و تنزل شخصیتی دست می‌یابد. به طور كلی می‌توان ادعا كرد استفاده از تلفن همراه نوعی هیجان منفی و ویرانگر در پی دارد كه با شدت و ضعف متفاوت روحیه، اعصاب و هویت رفتاری و اجتماعی كاربر را تخریب میكند.
دكتر فراهانی در این‌باره به تغییر الگوهای رفتاری اشاره میكند و می‌افزاید: استفاده دائمی از تلفن همراه و تبدیل این وسیله به ابزاری برای امور روزمره، الگوهای جدیدی در رفتارهای اجتماعی پدید می‌آورد كه بخشی از آنها بسیار نامطلوب است و در بلندمدت به آسیب‌های آشكار رفتاری منجر می‌شود.
وابستگی برخی افرادبویژه جوان‌ترها به تلفن همراه و هویت كاذب آن شرایطی راپدید می‌آورد كه برای مثال در یك مهمانی خانوادگی یا فامیلی مشاهده می‌كنیم، عده‌ای به جای ارتباط كلامی از طریق بلوتوث یا پیامك به صحبت با یكدیگر می‌پردازند.
یكی برای دیگری تصویر یا متنی را ارسال میكند و بلافاصله جواب می‌گیرد، گاهی تمام وقت مهمانی و با هم بودن به بررسی محتویات گوشی‌ها سپری می‌شود و انگار هیچ‌كس قصد ندارد از پشت هویت مجازی تلفن همراهش بیرون بیاید و درباره مسائل واقعی و ملموس كار، زندگی و روابط فامیلی و اجتماعی سخن بگوید، با ادامه این روند كه حتی دوستی‌ها، احوالپرسی‌های میان آشنایان، ابراز محبت‌ها، خواستگاری‌ها و... با تلفن همراه یا پیامك انجام می‌شود می‌توان انتظار داشت نسل‌هایی مجازی پرورش یابند كه حتی از ساده‌ترین مهارت‌های كلامی و رابطه‌ای بی‌بهره‌اند.
انتقال اطلاعات و روابط مجازی در نگاه اول بسیار مطلوب است، اما تبدیل شدن شئون آن به بازیچه و وسیله سرگرمی و وقتگذرانی آسیبی است كه از ضعف‌های فرهنگسازی در این حوزه حكایت میكند.
نظیر چنین فاجعه‌ای برای استفاده از اینترنت نیز رخ داده است و ضرورت فرهنگسازی و اطلاع‌رسانی در حوزه وسایل و امكانات مجازی زندگی را پررنگ‌تر می‌سازد.
مراقب باشید
تلفن همراه مانند هر وسیله الكترونیكی دیگری كه امكانات مجازی در اختیار كاربران قرار می‌دهند، به ابزاری برای سوءاستفاده تبدیل می‌شود و این كاربردهای نادرست در حوزه‌های متنوعی رخ می‌دهد و تلاش برای ایجاد ممانعت‌های قانونی، قضایی، اخلاقی یا اجتماعی در برابر آنها راه به جایی نمی‌برد. گویا فناوری و فرصت‌هایی كه برای سوءاستفاده پیش‌روی متخلفان قرار می‌دهد همواره یك گام از قوانین بازدارنده جلوتر است و مهم‌ترین تجربه جامعه ما در این حوزه به سوءاستفاده از گوشی‌های تلفن همراه دوربین‌دار برای فاش كردن و اشاعه مسائلی مربوط می‌شود كه در عرف و اخلاق جمعی جزو حریم خصوصی است.
دوربین كوچك تلفن‌های همراه هنگامی كه با بی‌دقتی، شیطنت، خصومت یا تمایل به انجام تجربه‌ای تازه به كار گرفته می‌شود، به نشر مسائلی در محیط جامعه می‌انجامد كه با خدشه‌دار كردن روحیه و اخلاق عمومی به بحرانی دامنه‌دار و برانگیختن هیجان یا همدردی آحاد افراد خاتمه می‌یابد.
تجربه‌های تلخی از این نوع در حافظه جمعی ایرانیان بسیار است و هنوز هم می‌توان در صفحه حوادث روزنامه‌ها از آنها سراغ گرفت. مهمانی‌ها، جشن‌های عروسی، اماكن خصوصی و حریم شخصی افراد از خطر این دوربین‌های كوچك و ساده در امان نیستند و كار به جایی رسیده است كه در برخی محافل پیش از انجام هر كاری به صورت محترمانه یا با لحنی قاطع حاضران را از فیلمبرداری یا گرفتن عكس با گوشی‌های تلفن همراه برحذر می‌دارند.
آسیب دیگر این كه بسیاری از افراد نمی‌دانند حافظه وسایل الكترونیكی از رایانه گرفته تا دوربین عكاسی، 4 MP، گوشی تلفن همراه و... حتی پس از شكسته و تخریب شدن قابل بازیابی است و این حافظه‌های كوچك و پرمحتوا پس از مصرف و به پایان رسیدن عمرشان در هر شرایطی جزو وسایل خصوصی محسوب می‌شوند و به همین سبب راه برای سوءاستفاده متخلفان و افراد كنجكاو باز می‌ماند.
هك تلفن همراه شیوه دیگری از سوءاستفاده است كه در چند سال اخیر در جامعه ما رواج یافته. متاسفانه به سبب وجود برخی نابسامانی‌های قانونی در حوزه الكترونیك و ارتباطات مجازی نرم‌افزارهای هك نیز به فراوانی در بازار و سایت‌های اینترنتی یافت می‌شود و چنین وضعیتی هر كاربری را برای استفاده از آنها با هر قصد و انگیزه‌ای وسوسه میكند.
هك تلفن همراه به شیوه‌های مختلفی صورت می‌گیرد. سوزاندن سیمكارت، تخریب گوشی، دسترسی به اطلاعات حافظه تلفن همراه، نشر ویروس‌های مجازی و... بخشی از آنها هستند كه از طریق خطوط تماس، امكانات نوین مخابراتی یا بلوتوث انجام می‌شود. دزدیدن اعتبار ریالی از سیمكارت‌های اعتباری نیز روش جدیدی است كه بسادگی صورت می‌گیرد: دریافت یك پیامك ناشناس حاوی متن، وسوسه برای ارسال همان پیامك به شماره‌ای خاص برای افزایش اعتبار به صورت رایگان و آخر سر انتقال بخشی از اعتبار فرد گیرنده به فرستنده. روشهای دیگری هم برای سوءاستفاده مالی از گوشی‌های تلفن همراه وجود دارد و برخی هكرها با استفاده از نرم‌افزارهای خاص هزینه ارسال پیامك یا برقراری تماس خود را به عهده كاربران دیگر می‌گذارند و از این طریق به نوعی كلاهبرداری می‌پردازند كه به سبب پایین بودن مبلغ زیان برای خسارت‌دیده ارزش پیگیری در محاكم قضایی را ندارد.حمید رضا ترکمندی ،
انتشار برخی آمارها درباره استفاده از تلفن همراه كه ویژه كاربران ایرانی است، نارسایی‌های دیگری را در این حوزه آشكار میكند و دكتر فراهانی درباره آنها توضیح می‌دهد: آمارهای تایید نشده از اختصاص حدود 70درصد محتوای گوشی‌ها و فایل‌های انتقالی به هجویات، طنزهای عامیانه و متون و تصاویر غیراخلاقی حكایت میكند كه تحقیقات میدانی نیز چنین رقمی را نشان می‌دهد و ثابت میكند.
ارسال و دریافت پیامك‌های اشتباهی نیز دردسرساز است و اغلب از استفاده بی‌رویه از سرویس پیام كوتاه ناشی می‌شود. این سرویس ارتباطی در اصل بر ارسال و دریافت متون درباره مسائل ضروری اختصاص دارد، ولی در كشور ما بیشتر برای سرگرمی و تفریح به كار میرود.
دیگر این كه طبق آمار رسمی 80 درصد كاربران ایرانی از قابلیت‌های پیشرفته تلفن همراهشان آگاهی ندارند و اغلب كاربران تنها از 10 درصد قابلیت‌های گوشی‌هایشان استفاده می‌كنند.
در جامعه ما دوربین، حافظه، بلوتوث و نرم‌افزارهای پخش فایل صوتی و تصویری پركاربردترین امكانات گوشی‌ها محسوب می‌شوند و ناگفته پیداست قابلیت‌های پیشرفته ارتباطی در گوشی‌ها یا پشتیبانی فنی نمی‌شوند یا اصلا طرفدار ندارند و به كار نمی‌آیند.
در این حوزه اطلاع‌رسانی شركت‌‌های واردكننده و نهادهای مسوول در حوزه فناوری ارتباطات ضرورتی است كه با توجه به برنامه‌های توسعه كشور و اهدافی نظیر تحقق دولت و شهروند الكترونیكی پررنگ‌تر می‌شود.
در كنار همه این نارسایی‌ها استفاده از تلفن همراه با معضل دیگری پیوند می‌خورد كه اگر ویژه جامعه كاربران ایرانی نباشد، حداقل از ضعف‌های قانونی و فرهنگی در این حوزه حكایت میكند: استفاده از تلفن همراه حین رانندگی كه یكی از دلایل پرشمار تصادفات و ایجاد گره‌های ترافیكی در معابر شهری محسوب می‌شود.
تحقیقات پزشكی چه می‌گویند؟
مضرات پزشكی استفاده از تلفن همراه موضوعی است كه نه ثابت شده و نه رد می‌شود. با این حال نتایج تحقیقاتی كه به تناوب در این باره صورت می‌گیرد اصلا به نفع این وسیله ارتباطی نیست. به طوری كه نگرانی‌های ناشی از اعلام نتایج تحقیقات كه چون موجی اخبار و رسانه‌ها را در بر می‌گیرد در برخی كشورها نهضت‌هایی برای اعمال محدودیت استفاده از تلفن همراه برانگیخته است.
برخی دولت‌ها با اعطای بودجه‌های كلان پژوهشی به موسسات و مراكز تحقیقاتی و دانشگاهی موافقت كرده‌اند و هدف بررسی آثار كوتاه و بلندمدت استفاده از تلفن همراه و تجهیزات مخابراتی آن بر سلامت انسان، سایر جانداران و محیط زیست است.
تا امروز نتایج اغلب تحقیقات نادیده گرفته یا رد شده‌اند با این حال مضرات پزشكی تلفن همراه برای كودكان و افراد زیر 12 سال و رابطه امواج الكترومغناطیس ناشی از گوشی‌ها با بروز تومور مغزی تقریبا اثبات شده است. بر این اساس در كشورهایی نظیر فرانسه كه در این زمینه پیشگام محسوب می‌شود زمزمه‌هایی مبنی بر ممنوعیت استفاده از تلفن همراه برای كودكان و تبلیغات رسانه‌ای در این حوزه به گوش می‌رسد.
نتیجه برخی تحقیقات نیز استفاده از تلفن همراه را برای افراد زیر 20 سال یكی از دلایل بروز آسیب‌های جدی در بخش‌های مربوط به شنوایی و بینایی مغز معرفی میكند.
منبع: روزنامه جام‌جم دوشنبه 5 اسفندماه 1387 - امین رحیمی
حمید رضا ترکمندی ، زیباوب www.zibaweb.com
