شمس الدین امیرعلائی
فرزند نجدالدوله، نوهى نظمالسلطنه، نتیجهى رحیمخان علاءالدوله دولو قاجار، متولد 1279 در تهران. تحصیلات ابتدائى را در مدرسهى سنلوئى تهران پایان برد و دیپلم خود را از دارالفنون دریافت كرد و مدرسهى حقوق تهران را گذرانید. در 1309 براى ادامهى تحصیل به اروپا اعزام شد و درجهى لیسانس حقوق اخذ كرد. پس از مراجعت به تهران وارد دادگسترى گردید. چندى دادیار و بازپرس بود، سپس در معیت علىاكبر داور به وزارت دارائى رفت و معاون ادارهى كل مالیاتهاى مستقیم شد. پس از فوت داور مجدداً به دادگسترى بازگشت و مشاغلى را از قبیل مستشارى استیناف، ریاست ادارهى فنى، ریاست ادارهى كانون وكلاى دادگسترى، ریاست شعبهى 2 استیناف، ریاست دادگاه جنائى را تصدى نمود، تا اینكه در 1322 به دادستانى دیوان كیفر كاركنان دولت منصوب شد. در این سمت قاطعانه عمل نمود و پروندههاى بسیارى از مقامات را بیرون كشید و آنها را تحت تعقیب قرار داد. از جمله در میان پروندههاى مقامات بلندپایه، پروندهاى مربوط به سوء استفادهى سرلشكر ظفرالدوله مقدم استاندار آذربایجان بود كه اتهامات زیادى در خرید خواروبار داشت. دستور بازداشت او را صادر كرد و مطبوعات تندرو به تأیید اقدامات او پرداختند و جنجالها برانگیختند. عدهاى نیز در صدد مختومه كردن موضوع برآمدند. هرچه از طرف مقامات به او فشار آوردند كه از تعقیب صرفنظر كند، زیر بار نرفت. سرانجام منصورالسلطنه عدل را كه آذربایجانى بود به دادگسترى فرستادند تا در مقام نصیحتگوئى امیرعلائى برآید، اما نصیحت وى مؤثر نیفتاد، تا اینكه او را از داستانى دیوان كیفر كاركنان دولت برداشتند و در عوض ابلاغ دادستانى استان مركزى را به او دادند. امیرعلائى از قبول سمت جدید خوددارى نمود و مبارزهاش را با وزیر دادگسترى به مجلس كشید و مطبوعات نیز آتش این مبارزهجوئى را دامن زدند. منصورالسلطنه عدل براى او حكم انتظار خدمت صادر كرد، ولى وى به صورت قهرمان مبارزه با فساد درآمد. سرانجام منصورالسلطنه عدل از وزارت دادگسترى كنار رفت و جاى خود را به نصرالملك هدایت سپرد و او هم براى جبران مافات، امیرعلائى را به مستشارى دیوان عالى كشور منصوب نمود. اگر چه در این سمت به ظاهر ارتقاى مقام یافته بود، اما در واقع در این سمت براى فعالیت و مبارزه با فساد ادارى كه از اهداف او و خیراندیشان به حال ملت و دولت بود، میدان نداشت.
در بهمن 1324 در كابینهى قوامالسلطنه به كفالت وزارت كشاورزى منصوب شد. در ترمیم كابینه مقام وزارت گرفت و مجموعاً در سه ترمیم مقام وزارت داشت، ولى به علت اختلافاتى كه با بعضى از وزراء از جمله امیراحمدى پیدا كرد، از عضویت دولت كنار گذاشته شد.
در 1329 از وى دعوت به عمل آمد تا با حكومت رزمآرا همكارى كند. او كه در آن تاریخ عضو جبههى ملى و از یاران وفادار دكتر محمد مصدق بود تحاشى كرد. سرانجام دكتر محمد مصدق بها و اجازه داد تا با دولت همكارى كند، اما مشاغل درجه یك نپذیرد. و او استاندارى گیلان را پذیرفت. پس از قتل رزمآرا، حسین علاء مأمور تشكیل هیئت وزیران گردید. امیرعلائى در كابینهى وى سمت وزارت دادگسترى را داشت. پس از تشكیل حكومت دكتر محمد مصدق، او عضو اصلى كابینه بود. ابتدا وزیر اقتصاد ملى، سپس وزیر كشور، وزیر دادگسترى، وزیر مشاور و معاون نخستوزیر و بازرس دولت در بانك ملى شد. در جریان خلع ید، با حفظ سمت وزارت، به عنوان مأمور فوقالعادهى دولت به استاندارى خوزستان منصوب شد و جریان خلع ید را از نزدیك زیر نظر گرفت. در 1331 به علت اختلافاتى كه بین آیتاللَّه سید ابوالقاسم كاشانى و طرفدارانش در دولت با امیرعلائى پیدا شده بود، دكتر محمد مصدق او را به وزیرمختارى ایران در بلژیك منصوب نمود و تا 28 مرداد 1332 در آن سمت باقى بود. پس از سقوط دولت مصدق با كودتاى 1332، از سمت خود استعفا كرد. حكومت تهران استعفایش را نپذیرفت و او را در مقام سابق تثبیت نمود، ولى امیرعلائى از همكارى با حكومت زاهدى امتناع كرد ود ولت مركزى بناچار استعفایش را پذیرفت، اما كلیه نشانهایى كه به او اعطا شده بود از او پس گرفت.
امیرعلائى مدتى در اروپا بود، بعد به تهران آمد و فعالیتهاى سیاسى خود را از سر گرفت. دولت زاهدى وى را توقیف كرد و به زندان برازجان فرستاد. پس از چندى به زندان یزد انتقال پیدا كرد. پس از خلاصى از زندان به اروپا رفت و تحصیلات خود را ادامه داد. در دو نوبت از دانشگاه سوربن درجهى دكتراى دانشگاهى و دولتى گرفت.
در رژیم پهلوى غالباً تحت فشار و كنترل بود. مأمورین همیشه او را تحت نظر داشتند. مدتى از عمرش را در زندان و تبعید بسر برد. به هیچ وجه حاضر به صرفنظر كردن از عقاید خود نشد. همواره از دكتر محمد مصدق ستایش و دفاع مىكرد. گذشته از فعالیتهاى سیاسى، اقدام به تألیف و ترجمهى چند كتاب كرده كه مجازات اعدام ظاهراً از همهى آنها مهمتر است. او مردى جدى، صریحاللهجه، دقیق، منظم و بىاندازه عصبانى، زودرنج و انتقامجو بوده است. از مال دنیا هیچ طرفى نبسته است. در 1373 درگذشت.
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
