مصطفی فاتح
فرزند سرتیپ احمدخان فاتحالملك، مشروطهخواه و مالك و فرمانده قشون اصفهان و نمایندهى مجلس، در اسفندماه 1277 ش (فوریه 1897 م) در اصفهان متولد شد. پس از انجام تحصیلات مقدماتى و ابتدائى به تهران عزیمت نموده و وارد مدرسهى عالى امریكائى شد و مدت پنج سال در مدرسهى مزبور تحصیل نمود و براى ادامهى تحصیلات عالیه به امریكا سفر كرد. پس از ورود به امریكا ابتدا در دانشگاه جان هاپكینز واقع در شهر بالتیمور در رشتهى علوم طبیعى و مقدمات پزشكى مشغول تحصیل شد و چون آن را مطابق ذوق خود ندید، در دانشگاه كلمبیا در شهر نیویورك در رشتهى اقتصاد ادامهى تحصیل داد و دورهى چهارسالهى دانشگاه را طى نمود و به اخذ لیسانس نائل آمد و پایاننامهى خود را به زبان انگلیسى تحت عنوان «وضع اقتصادى ایران» تالیف و به زبان انگلیسى و فارسى انتشار داد.
فاتح پس از مراجعت به ایران درصدد استخدام در وزارت دارائى برآمد ولى وضع سازمانى و ادارى آن وزارتخانه، او را از استخدام در دستگاه دولتى منصرف كرد تا اینكه در اواخر 1300 ش (1922 م) به استخدام در شركت ملى نفت ایران و انلگیس درآمد و شغل وى معاون نخستین نماینده شركت در تهران تعیین شد. روابط دولت ایران و شركت نفت در آن ایام توسط اداره مزبور برقرار بود و طبعا تماس با وزارتخانهها و رجال و سیاستمداران توسط فاتح انجام مىگرفت. وى در این سمت موفق شد كه شركت نفت همه ساله عدهاى از دانشجویان ایرانى را به هزینهى خود به انگلستان اعزام نماید كه در رشتهى نفت و اقتصاد تحصیل نمایند.
فاتح چندى در شركت نفت در آبادان به مطالعه پرداخت، چندى هم در انگلستان مشغول مطالعه شد. در 1308 ش (1929 م) شركت نفت براى توزیع فرآوردههاى خود در ایران، ادارهاى به نام پخش مواد نفتى در تهران تاسیس كرد و مصطفى فاتح به ریاست ادارهى مزبور تعیین گردید. وى در این سمت در توسعهى این اداره تلاش زیادى به كار برد و شعب آن را در غالب شهرهاى ایران تاسیس نمود و در نتیجه مردم ایران به واسطهى فراوانى سوخت و انواع آن با استعمال سوخت جدید آشنا شدند و كشور نیز از وارد كردن مواد نفتى خارجى بىنیاز شد.
فاتح در جریان قرارداد 1933 دخالت چندانى نداشت و گاهى در مذاكرات به عنوان مترجم شركت مىكرد. پس از شهریور 1320 و استعفاى رضاشاه، آزادى توام با هرج و مرج در ایران شروع شد. در آن هنگام مصطفى فاتح به تشكیل جمعیت ضد فاشیست پرداخت و امتیاز روزنامهاى به نام مردم را گرفت كه ارگان آن جمعیت بود. غالب اعضاى حزب توده كه در زمان رضاشاه زندانى بودند، به عضویت هیئت تحریریه این روزنامه درآمدند. روزنامهى رهبر ارگان حزب توده و روزنامهى مردم ارگان جمعیت فاشیست در یك خط و جهت گام برمىداشتند.
در مردادماه 1321 به دنبال توقیف روزنامهى رهبر، مصطفى فاتح روزنامهى مردم را در اختیار حزب توده قرارداد و در مهرماه همان سال حزبى به نام «همرهان» تشكیل داده و رهبرى آن را برعهده گرفت. این حزب یك برنامهى سوسیالیستى را تعقیب مىكرد و برنامههائى ارائه مىداد كه از مرام حزب توده مترقىتر بود و از جملهى آنها مىتوان به ملى كردن منابع تولید، بیمههاى اجتماعى، خدمات رایگان بهداشتى و آموزشى و تامین معاش خانوادهها اشاره نمود (مقاله الول ساتن دربارهى احزاب ایران).
روزنامهى امروز و فردا ارگان رسمى حزب همرهان و روزنامهى شمع به عنوان ناشر افكار این حزب منتشر مىشد. ظاهرا این حزب از سوى انگلیسها و در هماهنگى با اقدام روسها در تشكیل حزب توده، و به عنوان سدى در برابر نفوذ آلمان در ایران به وجود آمد.
مصطفى فاتح در 1326 پس از فراغت از فعالیتهاى سیاسى به معاونت كل شركت نفت منصوب شد و عازم خوزستان گردید. قریب سه سالونیم در این سمت بود و اقداماتى از قبیل خانهسازى و تشكیل دانشكده نفت و تسهیلات فرهنگى و توسعهى بهدارى به عمل آورد و سرانجام پس از تصویب قانون ملى شد صنعت نفت و در روزهاى نخستین خلع ید از كار كنارهگیرى و بازنشسته شد.
وى پس از بازنشستگى به هیچ وجه مورد مشورت قرار نگرفت و هیچگونه دخالتى در ملى شدن صنعت نفت نداشت و مشغول نوشتن كتابى تحت عنوان نفت شد. در روز 18 آذر 1332 همزمان با ورود نیكسون معاون رئیسجمهور آمریكا به تهران، طبق مادهى 5 حكومت نظامى بازداشت شد و مدتى در زندان به سر برد.
كتاب پنجاه سال نفت فاتح در اوایل سال 1335 ش انتشار یافت كه اطلاعات جالبى دربارهى نفت در آن مندرج بود. در این كتاب اسناد و آمار جالبى درج شده بود كه اهمیت كتاب را براى خواننده روشن مىساخت. در جلد دوم این كتاب پیرامون قرارداد با كنسرسیوم افشاگرىهائى شده بود و آماده چاپ بود كه روز 17 شهریور 1337 مامورین سازمان امنیت به خانهى وى ریختند و او را بازداشت نموده و كلیه اسناد و مدارك را همراه خود بردند. چند روز بعد محمدرضا پهلوى به ابوالحسن ابتهاج گفته بود كه در منزل فاتح اسنادى پیدا شده كه نشان مىدهد او آدم انگلیسها است.
ساعت 8 بعد از ظهر روز پنجم بهمنماه 1343 شاه در یك مصاحبهى تلویزیونى اظهار كرد: بعد از شهریور 1320 انگلیسها حزب توده را به دست شخصى به نام مصطفى فاتح تاسیس كردند.
مصطفى فاتح پس از ملى شدن صنعت نفت و كنارهگیرى از مقام خود، به اتفاق مهدى لاله و عباس نراقى دو تن از افراد حزب توده، بانكى به نام بانك تهران بنیاد نهادند. فاتح به ریاست هیئت مدیره و لاله به مدیرعاملى و نراقى به عضویت هیئت مدیره تعیین شدند. بعدها به علت مشاركت چند بانك خارجى در بانك تهران، توسعهى زیادى یافت و سود سرشارى عاید سهامداران شد.
فاتح در فروردین 1357 عازم لندن شد و جرائد انگلیس را علیه محمدرضا پهلوى بسیج نمود و اطلاعات جالبى از فساد در دوران سلطنت وى به مخبرین داد. وى در شهریور 1357 در لندن درگذشت و نتوانست شاهد سقوط دشمن درجه یك خود باشد.
مصطفى فاتح مردى دانشمند و ادیب و موسیقىشناس بود و به زبانهاى انگلیسى و فرانسوى تسلط كامل داشت.
(س چهاردهم ق)، نویسنده. از نویسندگان و پژوهندگان روزگار حاضر است، كه مدتى دراز در شركت نفت ایران و انگلیس عهدهدار خدمت بود. از آثارش: «پنجاه سال نفت ایران»؛ «پول و بانكدارى»؛ «پیشنهاد واژههاى دانش سودورزى»؛ «راه پیشرفت در خط فارسى».[1]
نظرات کاربران
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
